Czy zdarzyło Ci się kiedyś przełknąć łzy, bo „nie wypada” płakać? Albo schować złość głęboko w sobie, żeby nikogo nie urazić? A może nieraz chciałaś podzielić się radością, ale powstrzymała Cię myśl, że „przesadzasz”?
Wielu z nas nauczyło się już w dzieciństwie, że okazywanie emocji to coś, czego lepiej unikać - że to niebezpieczne, zawstydzające albo po prostu „nie na miejscu”.
Z czasem to przekonanie zamienia się w schemat zahamowania emocjonalnego, który sprawia, że tłumimy uczucia, bo boimy się, jak zostaniemy odebrani.
Choć z zewnątrz możemy wydawać się spokojni, w środku często narasta napięcie i poczucie odcięcia od siebie i innych.
W tym artykule wyjaśnię Ci, czym jest schemat zahamowania emocjonalnego, skąd się bierze i jak wpływa na nasze życie oraz relacje. Dowiesz się też, jak krok po kroku zacząć odzyskiwać kontakt z własnymi emocjami i wprowadzać więcej autentyczności w codzienność.
CZYM JEST SCHEMAT ZAHAMOWANIA EMOCJONALNEGO?
Schemat zahamowania emocjonalnego to utrwalony wzorzec psychiczny, w którym jednostka powstrzymuje się przed spontanicznym wyrażaniem emocji, potrzeb, czy opinii – z obawy przed odrzuceniem, ośmieszeniem, karą lub innymi negatywnymi konsekwencjami.
Jeffrey Young, twórca terapii schematów, definiuje ten schemat jako przekonanie, że okazywanie emocji jest złe, niepożądane albo wręcz niebezpieczne – dlatego należy je kontrolować i ukrywać.
Osoba z tym schematem może tłumić nie tylko emocje uznawane społecznie za „negatywne”, jak złość czy smutek, ale także radość, entuzjazm, dumę. Kluczowym aspektem jest wewnętrzne poczucie, że bycie emocjonalnym to coś niewłaściwego, coś, co narazi na krytykę albo odrzucenie.
SKĄD SIĘ BIERZE TEN SCHEMAT?
Schemat zahamowania emocjonalnego bardzo często wywodzi się z dzieciństwa - z domów, w których wyrażanie uczuć było nieakceptowane, karane lub ignorowane. Mogłaś słyszeć komunikaty w stylu:
- „Nie płacz, bądź dzielna!”
- „Nie przesadzaj, nic się nie stało”
- „Złość piękności szkodzi”
- „Nie wymyślaj, uśmiechnij się”
W takich warunkach dziecko uczy się, że jego emocje są „niewłaściwe” albo „przesadne”, więc lepiej ich nie pokazywać.
Czasami wystarczy kilka powtarzających się doświadczeń zawstydzania czy odrzucenia w sytuacjach, gdy dziecko próbowało okazać emocje, by wykształcił się schemat tłumienia ich - jako strategia ochronna.
JAK DZIAŁA TEN SCHEMAT NA CO DZIEŃ?
Schemat zahamowania emocjonalnego sprawia, że w codziennym życiu dana osoba:
- automatycznie blokuje wyrażanie emocji w rozmowie, nawet z bliskimi;
- unika mówienia o swoich potrzebach i trudnościach;
- może mieć trudność z odczuwaniem radości czy ekscytacji, bo również te emocje mogą wydawać się „nie na miejscu”;
- często przeżywa wstyd lub lęk na samą myśl o pokazaniu emocji przed innymi.
To wszystko może prowadzić do poczucia samotności, bo choć relacje na zewnątrz wydają się poprawne, brakuje w nich głębi i autentycznego kontaktu.
TYPOWE PRZEKONANIA I WEWNĘTRZNE KOMUNIKATY SCHEMATU:
- „Okazywanie emocji jest słabością”
- „Jeśli pokażę, co czuję, zostanę wyśmiana”
- „Nie chcę robić z siebie problemu”
- „Muszę być opanowana, niewzruszona”
- „Lepiej zachować wszystko dla siebie”
Te wewnętrzne głosy mogą działać niemal automatycznie, sprawiając, że wyrażanie emocji staje się trudne i obarczone lękiem – nawet jeśli w dorosłym życiu nikt już nie zabrania nam być sobą.
JAK ROZPOZNAĆ SCHEMAT ZAHAMOWANIA EMOCJONALNEGO U SIEBIE?
Rozpoznanie schematu zahamowania emocjonalnego często nie jest łatwe - zwłaszcza jeśli tłumienie emocji stało się dla nas tak naturalne, że nie zauważamy tego mechanizmu.
Jednak pierwszym krokiem do zmiany jest właśnie uświadomienie sobie, jak ten schemat może przejawiać się w codziennym życiu.
MINI TEST - ZADAJ SOBIE KILKA PYTAŃ:
- Czy czuję się skrępowana, kiedy mam mówić o swoich emocjach, nawet z kimś zaufanym?
- Czy często myślę, że lepiej zachować emocje dla siebie, żeby „nie robić problemu”?
- Czy w sytuacjach trudnych emocjonalnie (np. konfliktach) mam tendencję do milczenia, unikania tematu lub udawania, że wszystko jest w porządku?
- Czy czuję, że nie potrafię swobodnie cieszyć się i okazywać radości przy innych?
- Czy w dzieciństwie byłam zawstydzana lub karana za wyrażanie emocji?
Jeśli na kilka z tych pytań odpowiedziałaś „tak”, to znak, że schemat zahamowania emocjonalnego może odgrywać rolę w Twoim życiu.
JAK OBAJWIA SIĘ SCHEMAT W RÓŻNYCH KONTEKSTACH?
Relacje prywatne – w bliskich związkach możesz unikać rozmów o uczuciach, co prowadzi do dystansu i poczucia niezrozumienia po obu stronach. Partner czy przyjaciele mogą mieć wrażenie, że jesteś „zamknięta w sobie”.
Praca i sytuacje społeczne – możesz wycofywać się z wyrażania swojego zdania w obawie przed oceną; trudniej Ci pokazać entuzjazm lub niezadowolenie, przez co inni mogą odbierać Cię jako chłodną.
Relacje z dziećmi – jeśli jesteś rodzicem, możesz mieć trudność w okazywaniu czułości lub uczeniu dziecka, jak nazywać i przeżywać emocje, co może nieświadomie przekazywać dalej ten sam schemat.
ZDROWE WYRAŻANIE EMOCJI I ZAHAMOWANIE - GDZIE LEŻY GRANICA?
Warto pamiętać, że samo kontrolowanie emocji w niektórych sytuacjach nie jest jeszcze oznaką schematu - czasami jest to dojrzała strategia (np. w pracy, gdy potrzebna jest chwilowa powściągliwość).
Schemat zahamowania emocjonalnego różni się tym, że tłumienie emocji jest naglącym wewnętrznym przymusem, a nie świadomym wyborem dostosowanym do sytuacji.
CO SCHEMAT ZAHAMOWANIA EMOCJONALNEGO ROBI Z NASZYM ŻYCIEM I RELACJAMI?
Emocjonalne konsekwencje:
- Życie z ciągłym tłumieniem emocji może prowadzić do narastającego poczucia odcięcia od siebie - jakbyśmy byli „zamrożeni” wewnętrznie.
- Towarzyszyć temu może chroniczne napięcie, uczucie samotności i niezrozumienia.
- Długotrwałe blokowanie emocji zwiększa ryzyko rozwoju zaburzeń nastroju, w tym depresji i lęków, bo niewyrażone emocje nie znikają, a kumulują się w psychice i ciele.
Długofalowe skutki:
- Brak autentyczności w relacjach: gdy nie pokazujemy, co naprawdę czujemy, trudno budować głębokie, satysfakcjonujące więzi.
- Pojawiają się trudności w rozwiązywaniu konfliktów, bo unikanie mówienia o emocjach uniemożliwia konstruktywny dialog.
- Niezaspokojone potrzeby emocjonalne mogą z czasem prowadzić do frustracji i pasywnej agresji - wybuchów złości po długim okresie milczenia.
- Ryzyko wypalenia emocjonalnego i poczucia, że „nic mnie już nie cieszy”.
Napięcia w relacjach:
Schemat zahamowania emocjonalnego często powoduje, że inni czują się zagubieni w kontakcie - mogą nie wiedzieć, co przeżywasz, ani czego potrzebujesz. W efekcie:
- mogą uznać Cię za osobę zimną, obojętną lub mało zaangażowaną,
- mogą przestać próbować nawiązać głębszy kontakt,
- relacje stają się powierzchowne a potrzeba bliskości - niespełniona.
Zrozumienie, że to nie „taki mam charakter”, lecz utrwalony schemat, który kiedyś był adaptacyjną strategią, ale dziś ogranicza nasze życie, jest ważnym krokiem w stronę zmiany.
OD CZEGO ZACHĄĆ ZMIANĘ? 7 MAŁYCH KROKÓW KU WIĘKSZEJ OTWARTOŚCI EMOCJONALNEJ
Zahamowanie emocjonalne nie znika z dnia na dzień. To proces, który wymaga cierpliwości, samoświadomości i praktyki.
Dobra wiadomość jest taka, że możesz zacząć od małych kroków, które pomogą Ci stopniowo otwierać się na własne emocje i wyrażać je w bezpieczny sposób.
1. Zauważaj momenty tłumienia emocji
Przez kilka dni postaraj się obserwować sytuacje, w których odruchowo wstrzymujesz emocje. Zadaj sobie pytania:
- „Co czuję w tej chwili?”
- „Dlaczego boję się to okazać?”
- „Co by się stało, gdybym to wyraziła?”
2. Ucz się rozróżniać emocje od myśli
Często zamiast emocji mówimy o ocenach („To było głupie”, „Zawiodłam”), co jeszcze bardziej zamyka dostęp do uczuć.
Spróbuj zamienić te osądy na proste emocje: „Poczułam wstyd”, „Byłam rozczarowana”.
3. Uważność na sygnały z ciała
Nasze ciało często sygnalizuje emocje szybciej niż świadomy umysł. Zauważaj napięcia (np. w klatce piersiowej, gardle, szczęce) i spróbuj je powiązać z emocjami, które mogą się za nimi kryć.
4. Nazywaj swoje emocje
Codziennie wieczorem zapisz 2-3 sytuacje z dnia i odpowiedz na pytanie: „Co wtedy naprawdę czułam?” - nawet jeśli były to drobne emocje.
Dodaj: „Czy pozwoliłam sobie to wyrazić? Jeśli nie - co mnie powstrzymało?”
To ćwiczenie pomoże Ci zauważać, kiedy najczęściej uruchamiasz schemat zahamowania emocjonalnego a także rozwijać słownictwo emocjonalne i lepiej rozumieć swoje stany.
Może pomóc Ci w tym Dziennik Autorefleksji, w którym znajdziesz miejsce przeznaczone właśnie na takie zapiski.
5. Ćwicz wyrażanie emocji w bezpiecznym środowisku
Znajdź zaufaną osobę (przyjaciela, partnera, terapeutę) i spróbuj podzielić się tym, co przeżywasz.
Zacznij od prostych stwierdzeń, np.: „Czuję teraz smutek, bo…” albo „Zauważyłam, że dziś byłam bardzo spięta, gdy…”.
6. Spróbuj wyrażać emocje niewerbalnie
Czasem łatwiej jest zacząć od ekspresji przez ruch, sztukę, muzykę, taniec, rysunek czy pisanie intuicyjne to sposoby, które mogą pomóc przełamać blokadę i zbliżyć się do swoich emocji.
7. Pamiętaj: zmiana to proces
Zahamowanie emocjonalne często towarzyszy nam od lat - dlatego warto być dla siebie wyrozumiałym i nie oczekiwać natychmiastowych efektów.
Jeśli czujesz, że trudno Ci samodzielnie przełamać ten schemat, rozważ skorzystanie z pomocy terapeuty - praca z profesjonalistą może być bezpiecznym i skutecznym sposobem na zmianę.
Refleksja na mecie
Schemat zahamowania emocjonalnego to jeden z tych mechanizmów, które potrafią niepostrzeżenie kierować naszym życiem i relacjami. Choć kiedyś mógł chronić przed zranieniem, dziś często oddziela nas od siebie samych i od innych ludzi.
W artykule dowiedziałaś się, czym jest ten schemat, skąd się bierze i jak przejawia się na co dzień. Poznałaś też małe kroki, które możesz podjąć, by zacząć wychodzić z emocjonalnego zamrożenia.
Pamiętaj: świadomość swoich schematów nie jest słabością, ale odwagą - i pierwszym, najważniejszym krokiem w kierunku zmiany.
Nie chodzi o to, by od razu wywrócić wszystko do góry nogami, ale by z ciekawością przyglądać się sobie i uczyć się wyrażać swoje emocje choćby odrobinę bardziej niż wczoraj.
Na koniec zostawiam Ci pytanie, które możesz zabrać ze sobą:
Co by się zmieniło w Twoich relacjach - i w Tobie - gdybyś pozwoliła sobie na więcej szczerości w wyrażaniu emocji?
