Na początek zaznaczę, że ten artykuł nie jest kawałkiem parentingowym. Moim celem nie jest doradzanie jak wychowywać dzieci, ale zachęcenie Was do poszukiwania źródeł swojej pewności siebie w dzieciństwie.

Ilekroć pytam się Was na Instagramie, na jaki temat nagrać kolejny podcast, pewność siebie pojawia się zawsze. Pewność siebie pojawia się w praktycznie każdym mailu, którego dostaję z zapytaniem o coaching. Instagramowe rolki w tematyce pewności siebie również wyświetlają się najlepiej.

A ja Wam powiem, że od dłuższego czasu mam z tą pewnością siebie spory problem. Przede wszystkim dlatego, że nie ma na nią gotowych rozwiązań. Nie ma. Każdy z nas pewność siebie czuje inaczej. Każdy z nas czuje się pewny siebie w inny sposób. I każdy z nas dąży do innej pewności siebie. Ale wszyscy jednak zadają sobie to samo pytanie „Jak być pewnym siebie? Jak być pewną siebie?”

Pomyślałam więc, że nie nagram odcinka o pewności siebie. Nagram całą serię odcinków. Temat jest tak złożony, różnorodny i nawiązujący do przeróżnych aspektów, że wybieranie „najważniejszych” rzeczy i zamykanie ich w jakiejś jednej tylko treści... totalnie nie jest moje.

 

Jeśli wolisz słuchać, zapraszam Cię do wysłuchania tej treści w formie odcinka podcastu na moim kanale BLIŻEJ SIEBIE.

 

Co zamiast gotowych rozwiązań?

Powiem też, że żaden z odcinków tej serii nie da Ci gotowych, złotych odpowiedzi. Bo nie taki jest mój cel. Moim celem jest zachęcenie do myślenia, do analizowania, do rozmyślania. Bo to właśnie czyni nas pewniejszymi siebie.

Wiem, że przeczytałaś conajmniej jedną książkę, która miała nauczyć Cię pewności siebie. Nauczyła? Żeby być pewnymi siebie, nie możemy robić tego, co mówią nam inni; naśladować kogoś; dosadnie słuchać czyiś rad. Nie w tym rzecz.

Bo gdybym jednak miała wybrać jakąś jedną rzecz, którą mogłabym dokończyć zdanie:

„Żeby być pewną siebie, powinnaś…”

to na pewno znalazło by się tam... samodzielne poszukiwanie odpowiedzi, zwiększanie samoświadomości, decydowanie o sobie. Może w trakcie tej serii, uda nam się dokończyć to zdanie na różne, inne sposoby, zobaczymy :) 

Dzisiaj zapraszam Cię, aby wrócić do początków. Porozmawiamy sobie o tym, jaki wpływ na Twój rozwój i rozwój Twojej pewności siebie miał styl wychowania przez Twoich rodziców. Rodzice stosują różne style. Diana Baumrind, ekspertka w dziedzinie rodzicielstwa z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley (USA), sklasyfikowała style wychowania na cztery typy, które dokładnie omówimy.

Czy wiedza o tym przyda się przyszły rodzicom? To na pewno też, ale bardziej zależy mi na tym, abyśmy dzisiaj zastanowiły się, jak to, czego doświadczyłaś we wczesnym dzieciństwie, mogło ukształtować różne elementy Ciebie.

 

 

Autorytatywny styl wychowania

Autorytatywny styl wychowania to taki, który łączy wysokie wymagania z dużą responsywnością (Baumrind, 1991). Charakteryzuje się on postawą rodziców, którzy są zdyscyplinowani, a jednocześnie wrażliwi na potrzeby i pragnienia dzieci. Styl autorytatywny cechuje się responsywnymi rodzicami, którzy jednocześnie dążą do naturalnego wdrażania dyscypliny u dzieci (Brenner i Fox, 1999).

Według Baumrind (1966) autorytatywny styl wychowania jest bardzo stanowczy, ale jednocześnie daje dzieciom pewną swobodę w podejmowaniu własnych decyzji.

Rodzice stosujący ten styl wychowania zawsze priorytetowo traktują okazywanie czułości oraz dbają o dobrą komunikację z dziećmi (Myers-Walls i in., 1986).

Według Santrocka (2009) styl autorytatywny sprzyja niezależności i większej dyscyplinie u dzieci.

Dyscyplina kształtuje się poprzez zasady i kontrolę stosowane przez rodziców. Ścisłe zasady i kontrola mogą przyczynić się do większej samodzielności dzieci. Dzieci mają również pewną swobodę wyboru, choć nadal podlegają nadzorowi i wskazówkom rodziców. Dzięki takiemu podejściu dzieci mają możliwość swobodnej eksploracji i poznawania świata według własnych zainteresowań (Brooks, 2008).

 

Możliwy wpływ w dorosłym życiu:

• Wysoka samoocena i stabilna pewność siebie – Dzieci wychowywane w stylu autorytatywnym zazwyczaj rozwijają bezpieczny styl przywiązania (Bowlby, 1988), co sprzyja kształtowaniu stabilnej samooceny. Badania nad teorią samooceny (Rosenberg, 1965) wskazują, że stabilna i pozytywna samoocena nie wynika z chwilowych sukcesów czy zewnętrznych pochwał, lecz z wewnętrznego poczucia własnej wartości. Osoby o wysokiej, ale elastycznej samoocenie potrafią adekwatnie ocenić swoje kompetencje i akceptować własne ograniczenia, co sprzyja zdrowej pewności siebie.

• Umiejętność radzenia sobie z porażkami i wyciągania z nich wniosków – W kontekście teorii poczucia własnej skuteczności (Bandura, 1997) osoby wychowywane w atmosferze wspierającej, ale jednocześnie wymagającej, rozwijają przekonanie, że mają kontrolę nad własnym życiem i mogą wpływać na swoje wyniki poprzez wysiłek i strategię. W psychologii motywacji mówimy tutaj o orientacji na rozwój (Dweck, 2006) – osoby te traktują porażki jako okazję do nauki, a nie jako dowód własnej niekompetencji. Dzięki temu rozwijają mechanizmy radzenia sobie ze stresem oparte na strategiach skoncentrowanych na rozwiązaniach (Lazarus & Folkman, 1984), co pozwala im skuteczniej adaptować się do wyzwań.

• Skłonność do podejmowania wyzwań i inicjatywy – Według teorii autodeterminacji (Deci & Ryan, 2000) dzieci, które doświadczyły stylu wychowania opartego na autonomii i wsparciu, rozwijają wewnętrzną motywację, co oznacza, że podejmują działania nie dla zewnętrznych nagród, lecz z poczucia osobistego rozwoju i satysfakcji. Takie osoby charakteryzują się także wewnętrznym umiejscowieniem kontroli (Rotter, 1966), co oznacza, że postrzegają swoje osiągnięcia jako wynik własnych kompetencji i wysiłku, a nie przypadkowych okoliczności czy wpływu innych osób.

W efekcie osoby wychowane w autorytatywnym stylu są bardziej odporne psychicznie, otwarte na nowe doświadczenia i mają większą skłonność do podejmowania wyzwań, ponieważ traktują je jako naturalny element procesu rozwoju.

 

 

Autorytarny styl wychowania

Autorytarny styl wychowania charakteryzuje się wysokimi wymaganiami ze strony rodziców, ale bardzo niską responsywnością (Baumrind, 1991).

Rodzice stawiają silne wymagania i sprawują kontrolę nad pragnieniami swoich dzieci. Ten typ rodziców oczekuje jedynie bezwzględnego posłuszeństwa wobec wydawanych poleceń. Wsparcie dla potrzeb dziecka jest minimalne, a rodzice częściej skłaniają się do stosowania kar.

Rodzice o autorytarnym stylu wychowania mają tendencję do tłumienia i ograniczania pragnień swoich dzieci (Baumrind, 2010). Ich postawa jest chłodna i często traktują dzieci arbitralnie.

Styl ten wymaga od dzieci bezwzględnego podporządkowania się rozkazom, jednocześnie oferując im niewiele uwagi i ciepła ze strony rodziców (Santrock, 2009).

• Z psychologicznego punktu widzenia styl autorytarny jest uznawany za szkodliwy dla dzieci – może prowadzić do zahamowania, pesymizmu i braku samodzielności.

• W wyniku presji i kontroli ze strony rodziców dzieci stają się mniej niezależne i tracą pewność siebie.

• Dzieci uczą się, że ich wartość zależy od spełniania oczekiwań innych, co prowadzi do negatywnego obrazu siebie i niskiej pewności.

• U dzieci wychowywanych w ten sposób, może rozwinąć się „zewnętrzne umiejscowienie kontroli” – przekonanie, że sukcesy i porażki zależą od innych, a nie od własnych kompetencji (Rotter, 1966).

 

Możliwy wpływ w dorosłym życiu:

• Chroniczny lęk przed oceną i skłonność do perfekcjonizmu – Osoby wychowane w autorytarnym środowisku często internalizują nadmiernie krytyczne standardy narzucone przez opiekunów. W konsekwencji rozwijają samokrytyczny styl atrybucyjny (Dweck, 1999), co oznacza, że własne sukcesy przypisują czynnikom zewnętrznym (np. szczęściu), a porażki traktują jako dowód swojej niekompetencji (brak wiedzy, brak umiejętności). Perfekcjonizm w tym przypadku pełni funkcję mechanizmu obronnego, chroniącego przed potencjalną dezaprobatą i odrzuceniem.

• Uzależnienie poczucia wartości od opinii innych – Osoby takie budują swoją tożsamość i samoocenę w oparciu o zewnętrzne źródła walidacji, co prowadzi do zwiększonej podatności na zjawisko lęku przed odrzuceniem (Leary, 2007). Takie osoby częściej doświadczają niskiego poczucia autonomii i wewnętrznego konfliktu między własnymi pragnieniami a oczekiwaniami społecznymi.

• Skłonność do podporządkowywania się autorytetom, nawet kosztem własnych potrzeb – Badania nad umiejscowieniem kontroli (Rotter, 1966) wskazują, że osoby wychowywane w autorytarnym stylu często rozwijają zewnętrzne umiejscowienie kontroli, co oznacza, że postrzegają swoje życie jako zależne od decyzji innych, a nie od własnych działań. W efekcie mogą mieć trudność w wyrażaniu własnych potrzeb oraz wykazywać wysoki poziom uległości interpersonalnej (Bornstein, 1992), co czyni je bardziej podatnymi na wpływ autorytetów i trudności w asertywnym wyznaczaniu granic.

Wychowanie w autorytarnym środowisku może prowadzić do chronicznego lęku przed oceną i wewnętrznego konfliktu między własnymi potrzebami a oczekiwaniami społecznymi. Długofalowo sprzyja to podporządkowywaniu się autorytetom kosztem autonomii, co utrudnia budowanie zdrowej pewności siebie i umiejętność asertywnego wyznaczania granic.

 

 

 

Permisywny styl wychowania

Permisywny styl wychowania charakteryzuje się niskimi wymaganiami ze strony rodziców, ale bardzo wysoką responsywnością i uwagą wobec dziecka. Ten styl wychowania jest przeciwieństwem stylu autorytarnego.

Rodzice permisywni są bardziej skłonni do reagowania na potrzeby i pragnienia dzieci niż do stawiania im wymagań (Baumrind, 1991).

Dzieci otrzymują swobodę w regulowaniu i określaniu własnych pragnień, co oznacza minimalną ingerencję ze strony rodziców.

• Ten styl wychowania charakteryzuje się słabą kontrolą, a rodzice wolą pozwolić dzieciom na realizację ich pragnień. Może to skutkować tym, że dziecko nie uczy się odpowiedzialności za swoje działania, co może prowadzić do nierealistycznej samooceny (Baumrind, 1978).

• Styl permisywny jest często określany jako wychowanie otwarte, co oznacza, że rodzice dają dzieciom pełną swobodę w podejmowaniu decyzji. Pozwalają dziecku robić to, na co ma ochotę. Nie stawiają granic, nie wymagają samodzielności.

• Według Turnera i Welcha (1986) w tym rodzaju wychowania rodzice nie stawiają dzieciom wielu wymagań. W związku z tym dają im maksymalną wolność, rzadko stosują kary i pozwalają dzieciom samodzielnie podejmować decyzje.

 

Możliwy wpływ w dorosłym życiu:

• Pewność siebie czy tylko jej iluzja? – Niektórzy ludzie sprawiają wrażenie bardzo pewnych siebie, ale w rzeczywistości ich poczucie własnej wartości jest kruche. Taka „fałszywa” pewność siebie wymaga ciągłego potwierdzania przez otoczenie – gdy ktoś ich skrytykuje, mogą reagować złością, obrażaniem innych albo unikaniem trudnych sytuacji. Badania pokazują, że osoby z niestabilną samooceną są bardzo wrażliwe na krytykę i często ją odbierają jako zagrożenie, a nie jako okazję do nauki.

• Unikanie wyzwań i trudnych sytuacji – Osoby o niskiej pewności siebie często wykazują wyuczoną bezradność (Seligman, 1975), czyli tendencję do unikania sytuacji wymagających wysiłku, ponieważ zakładają, że ich działania nie wpłyną na wynik. Jeśli nikt nie nauczył ich, że wysiłek przynosi efekty, mogą mieć poczucie, że nie mają wpływu na swoje sukcesy. Zamiast próbować, wolą się wycofać, bo obawiają się porażki. Taki sposób myślenia prowadzi do stagnacji i jeszcze bardziej osłabia ich wiarę w siebie.

• Impulsywność i brak długoterminowego planowania – Osoby z niską pewnością siebie często kierują się emocjami tu i teraz, zamiast myśleć o przyszłości. Może im brakować umiejętności radzenia sobie ze stresem, przez co szybciej się poddają albo podejmują pochopne decyzje. Wybierają natychmiastową nagrodę zamiast czegoś, co wymaga długoterminowego wysiłku, ale przyniosłoby im większe korzyści.

Takie mechanizmy mogą prowadzić do paradoksalnej sytuacji, w której osoba z pozornie wysoką pewnością siebie unika sytuacji wymagających rzeczywistej konfrontacji z trudnościami, a jej samoocena pozostaje zależna od zewnętrznych czynników.

 

 

Zaniedbujący styl wychowania

Zaniedbujący styl wychowania to sposób rodzicielstwa, który polega na ignorowaniu lub pozostawianiu dzieci samym sobie. Jest on przeciwieństwem stylu autorytatywnego, ponieważ zarówno wymagania, jak i reakcje rodziców na potrzeby dziecka są równie niskie.

• Rodzice są nieobecni emocjonalnie i fizycznie, nie zapewniają wsparcia ani zainteresowania rozwojem dziecka.

• Rodzice wykazują brak troski o potrzeby swoich dzieci. Nie chcą angażować się w życie dziecka, dlatego komunikacja między rodzicami a dziećmi nie jest dobrze rozwinięta i zazwyczaj brakuje w niej pozytywnego przekazu (Lestari, 2014).

• Wszystkie pragnienia, potrzeby oraz obowiązki są pozostawione wyłącznie dzieciom. Taki brak zaangażowania sprawia, że dzieci czują się zaniedbane, a ich rozwój i wzrost nie są odpowiednio monitorowane.

 

Możliwy wpływ w dorosłym życiu:

• Niska samoocena i niepewność w relacjach – Dzieci wychowywane w środowisku zaniedbującym często nie otrzymują odpowiedniego wsparcia emocjonalnego, co może prowadzić do unikowego lub lękowego stylu przywiązania (Ainsworth, 1978). W dorosłości może to skutkować trudnościami w budowaniu bliskich relacji oraz poczuciem, że nie są wystarczająco wartościowe, by zasługiwać na uwagę innych. Badania nad teorią samooceny (Rosenberg, 1965) pokazują, że dzieci, które nie doświadczyły wzmocnień i potwierdzenia własnej wartości w relacji z opiekunami, mogą w dorosłości cechować się chroniczną niepewnością siebie i poczuciem bycia niewystarczającymi.

• Lęk przed podejmowaniem wyzwań i niskie poczucie własnej skuteczności – Brak wsparcia i zainteresowania ze strony rodziców sprawia, że dzieci nie rozwijają poczucia, że ich działania mają znaczenie. Oznacza to, że dorosłe życie takich osób może być pełne obaw przed podejmowaniem wyzwań – ponieważ nie wierzą, że są w stanie osiągnąć sukces. Można tu mówić także o wyuczonym pesymizmie (Seligman, 1975) – osoby te mogą podchodzić do nowych zadań z przekonaniem, że i tak im się nie uda, przez co unikają działania, nie podejmują inicjatywy i pozostają w swojej strefie komfortu, nawet jeśli jest ona dla nich niekorzystna.

• Skłonność do izolowania się i unikania konfrontacji – Wychowanie w zaniedbującym stylu może prowadzić do trudności w regulacji emocji i skłonności do unikania sytuacji społecznych. Osoby te mogą nie czuć się komfortowo w interakcjach z innymi, ponieważ nigdy nie nauczyły się, jak budować zdrowe relacje. W świetle teorii unikania społecznego (Baumeister & Leary, 1995) brak więzi w dzieciństwie może prowadzić do silnej potrzeby izolacji w dorosłości – kontakt z innymi wydaje się nieprzewidywalny i zagrażający. Ponadto, brak doświadczeń w skutecznym rozwiązywaniu konfliktów może powodować, że osoby te unikają konfrontacji, nawet gdy jest ona konieczna, co jeszcze bardziej osłabia ich poczucie własnej wartości.

W konsekwencji osoby wychowywane w zaniedbującym środowisku często borykają się z niską samooceną, strachem przed porażką i trudnościami w relacjach.

 

  

Refleksja na mecie

Cztery style wychowania. W jakim widzisz siebie? Może być tak, że style będą się ze sobą mieszać. Mogą być inne w zależności od etapu dzieciństwa, sytuacji życiowej rodziców…

Tym tekstem chciałabym pokazać Ci, jak ważna jest wiedza na temat tego, co kształtuje wszystkie elementy, na które składa się nasza osobowość.

Świadomość tego, co było wcześniej - jak wyglądały pierwsze lata Twojego życia i w jaki sposób powstawał Twój obraz siebie jest kluczowa, aby lepiej zrozumieć siebie. Lepsze rozumienie tego, co Twoje ma szanse przełożyć się na efekty w drodze do większej pewności siebie.

I pamiętaj - nie budujemy jej w jeden dzień, ale małymi krokami, codziennymi wyborami i doświadczeniami. Kluczowe jest to, by być dla siebie wyrozumiałym, nie oceniać się zbyt surowo i dawać sobie przestrzeń na błędy.

Każdy z nas ma swoje unikalne wyzwania, ale właśnie w konfrontacji z nimi możemy odkryć swoją prawdziwą siłę.

 

 

Jeśli masz ochotę być na bieżąco z tym, co robię, obserwuj mnie na Instagramie @sfera_zycia.

Inne odcinku mojego podcastu na tematy związane z psychologią, rozwojem i relacjami znajdziesz na Spotify, YouTube i ApplePodcasts. 

 

Bibliografia:

1. Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. W.H. Freeman and Company.
2. Baumrind, D. (1966). Effects of authoritative parental control on child behavior. Child Development, 37(4), 887–907. https://doi.org/10.2307/1126611
3. Baumrind, D. (1991). The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. The Journal of Early Adolescence, 11(1), 56–95. https://doi.org/10.1177/0272431691111004
4. Baumrind, D. (2010). Authoritative parenting and adolescent adjustment: A retrospective analysis. Developmental Psychology, 46(6), 1695–1708. https://doi.org/10.1037/a0020512
5. Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Routledge.
6. Brenner, A., & Fox, S. (1999). Developmental psychology: A life-span approach. McGraw-Hill.
7. Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01
8. Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. Random House.
9. Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer Publishing Company.
10. Leary, M. R. (2007). The sociometer hypothesis: Implications for self-esteem, evolution, and interpersonal relationships. In K. D. Vohs & R. F. Baumeister (Eds.), Handbook of self-regulation: Research, theory, and applications(pp. 298–314). The Guilford Press.
11. Lestari, N. (2014). Parental attachment and its impact on adolescent's emotional regulation. Indonesian Journal of Psychology, 6(2), 1–13. https://doi.org/10.22146/ijps.30799
12. Myers-Walls, J. A., & colleagues. (1986). Parent-child relationships and the development of self-esteem. Journal of Social and Personal Relationships, 3(4), 453–475. https://doi.org/10.1177/0265407586034002
13. Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton University Press.
14. Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80(1), 1–28. https://doi.org/10.1037/h0092976
15. Santrock, J. W. (2009). Adolescence (12th ed.). McGraw-Hill.
16. Seligman, M. E. P. (1975). Helplessness: On depression, development, and death. W.H. Freeman and Company.