Wszyscy w coś gramy. Gramy w relacje międzyludzkie. Taką teorię przedstawił już w latach 50. XX wieku Eric Berne. Aktualna wtedy, aktualna i dziś.
Bez względu na to, co robisz i kim jesteś, masz do czynienia z ludźmi. Analiza Transakcyjna daje nam klucz do zrozumienia naszych relacji, pokazując, jak nasze przeszłe doświadczenia i aktualne postawy wpływają na obecne interakcje.
W tym artykule (i odcinku podcastu) zagłębiamy się w teorie Berne’a, aby lepiej zrozumieć dynamikę naszych kontaktów i jak możemy je ulepszyć. Odkryjesz narzędzia do bardziej świadomego życia w relacjach.
Czym jest analiza transakcyjna?
Analiza transakcyjna (AT) to teoria psychologiczna, która opisuje interakcje międzyludzkie poprzez pojęcie "transakcji” - wymiany, do której dochodzi między jednostkami na etapie komunikacji.
Została opracowana przez Erica Berne'a w latach 50. XX wieku i od tego czasu zdobyła popularność w psychoterapii, rozwoju osobistym oraz zarządzaniu relacjami. Eric Berne, amerykański psychiatra, w swojej pracy skupił się na tym, jak ludzie komunikują się ze sobą i jak te interakcje wpływają na ich życie osobiste i zawodowe.
W czym znajomość podstawowych założeń analizy transakcyjnej może nam pomóc?
Przede wszystkim w zrozumieniu, jak nasze myśli, uczucia i zachowania wpływają na jakość naszych relacji z innymi. W tym artykule przeanalizujemy, jak AT może pomóc nam w formowaniu odpowiednich komunikatów i postaw w relacji z drugim człowiekiem.
Żeby dobrze zrozumieć AT, potrzebujemy poznać jej podstawowe założenia. Zatem zaczynajmy.
Wolisz posłuchać? Cały ten post dostępny jest w formie podcastu na moim kanale BLIŻEJ SIEBIE | Angelika Sobucka.
Trzy stany ego w analizie transakcyjnej
W dowolnym momencie życia, każda osoba będzie okazywała stan ego: Rodzica, Dorosłego albo Dziecka potrafiąc jednocześnie zamienić jeden stan ego na inny.
Każdy z nas nosi w sobie rodziców. Każdy ma Dorosłego. Każdy nosi w sobie małego chłopca lub małą dziewczynkę.
Każdy z tych stanów formuje się już we wczesnym etapie rozwoju człowieka i w pewien sposób towarzyszy nam w dorosłym życiu, wpływając na nasze interakcje z innymi. To, z którego stanu ego pochodzi nasz komunikat oraz komunikaty naszych bliskich, znacząco wpływa na charakter relacji: na powstające konflikty, na naszą postawę wobec innych oraz na emocje, które żywimy wobec bliskich.
Jak przejawia się każdy że stanów ego i z jakimi reakcjami, komunikatami i emocjami się wiąże?
Stan ego: DZIECKO
- Dziecko jest beztroskie i nie bierze za siebie odpowiedzialności - nie musi, ma od tego rodziców.
- W dziecku tkwi intuicja, twórczość, spontaniczna energia i radość.
- „Ja dziecięce” często objawia się podczas zaspokajania potrzeb w sposób najbardziej prymitywny np. osoba paląca może nie chcieć rzucać palenia, pomimo że wie, że jest ono szkodliwe, jednak powala jej się w szybki sposób odstresować.
- Osoby z „ja dziecięcym” często działają poza obowiązującymi zasadami moralnymi, nieświadomie domagają się uwagi i opieki innych.
Dziecko Zbuntowane - typowy, zbuntowany nastolatek.
Taka osoba, jeśli czegoś nie lubi, po prostu tego nie zrobi. Akceptuje wyłącznie własny punkt widzenia. Często przejawia przy tym zmienne nastroje. W sytuacji konfliktu zazwyczaj reaguje tupnięciem nogą i obrażeniem się.
Dziecko Przystowowane - posłuszne i grzeczne.
Taka osoba często jest zależna od innych, wymaga dużej uwagi i źle reaguje na kary lub krytykę. Gdy ktoś ją obrazi lub nakrzyczy, zazwyczaj reaguje płaczem lub spuszczeniem wzroku na podłogę.
Dziecko Spontaniczne - bardzo emocjonalne (zarówno w kontekście pozytywnych, jak i negatywnych uczuć) Wewnętrzne Ja.
Spontaniczne Dziecko cieszy się życiem, jest pełne ciekawości, odwagi i niezależności, zadaje wiele pytań i chce maksymalnie korzystać z życia.
Stan ego: RODZIC
- Rodzic ma dwie funkcje. Po pierwsze umożliwia jednostce skuteczne wypełnianie roli rodzica jej własnych dzieci, przyczyniając się w ten sposób do przetrwania rasy ludzkiej.
- Po drugie, Rodzic wykonuje wiele reakcji automatycznie, co oszczędza dużo czasu i energii. Wiele rzeczy robi dlatego, że „tak się właśnie robi”. Zwalnia to Dorosłego z konieczności podejmowania niezliczonych drobnych decyzji, dzięki czemu może poświęcić się ważniejszym sprawom, pozostawiając rutynowe czynności Rodzicowi.
- Rola rodzica przejawia się w kontroli, przestrzeganiu nakazów i zakazów, ale też wyznawaniu jasnych wartości.
Rodzic Opiekuńczy - jest ciepły, wspierający i troskliwy.
Działa z pozycji miłości i zrozumienia, oferując pomoc i wsparcie innym. Jest to osoba, która dba o potrzeby innych, stara się ich chronić i zapewnić im poczucie bezpieczeństwa. Nadmierna opiekuńczość może prowadzić do nadopiekuńczości, ograniczania autonomii innych oraz tłumienia ich niezależności.
Rodzic Ratownik – również przejawia troskę i chęć pomocy, ale z nieco inną motywacją niż Rodzic Opiekuńczy.
Ratownik odczuwa potrzebę interweniowania w trudnych sytuacjach i rozwiązywania problemów za innych. Często przejmuje odpowiedzialność za sytuacje, w których inni mogliby sobie poradzić sami. Jego działania są motywowane pragnieniem zapewnienia bezpieczeństwa i rozwiązania problemów.
Rodzic Krytyczny – wyraża normy i wartości poprzez ocenianie, krytykowanie i wydawanie poleceń.
Działa z pozycji autorytetu, często przypominając o zasadach, wymaganiach i standardach. Może wprowadzać dyscyplinę, porządek i struktury w relacjach i grupach. Jego krytyka, jeśli konstruktywna, może pomóc innym w rozwoju i doskonaleniu swoich umiejętności.
Nadmierna krytyka i surowość mogą prowadzić do uczucia niskiej wartości, stresu i niepewności u osób, które są poddawane ciągłej ocenie. Może również powodować konflikty i brak zaufania w relacjach, jeśli jest zbyt dominujący i kontrolujący.
Stan ego: DOROSŁY
Dorosły reprezentuje aspekt naszej osobowości, który działa w sposób logiczny, racjonalny i obiektywny, reagując na rzeczywistość taką, jaka jest, bez wpływu emocji ani przeszłych doświadczeń.
- Racjonalny i logiczny. Podejmuje decyzje na podstawie faktów i analizuje sytuacje w sposób obiektywny.
- Analizuje problemy i szuka rozwiązań. Stara się znaleźć najbardziej odpowiednie i praktyczne rozwiązania dla sytuacji, z jakimi się spotyka.
- Jest elastyczny i potrafi dostosować się do nowych informacji i zmieniających się okoliczności. Potrafi ocenić, kiedy zmienić strategię, jeśli sytuacja tego wymaga.
- Nie jest pozbawiony emocji, ale potrafi je kontrolować i nie pozwala, aby wpływały one na jego decyzje. Utrzymuje emocje w równowadze, aby podejmować racjonalne i świadome decyzje.
- Jednym z zadań Dorosłego jest regulowanie czynności Rodzica i Dziecka i obiektywne pośredniczenie między nimi.
Która rola jest najważniejsza? Do czego powinniśmy dążyć?
Rodzic, Dorosły i Dziecko są jednakowo ważni i mają swoje pełnoprawne miejsce w bogatym i twórczym życiu człowieka.
Wiele osób błędnie interpretuje stan Dorosłego jako jedyny właściwy, a stany ego Dziecka i Rodzica jako szkodliwe, których wpływ należy minimalizować. Jest to błąd wynikający z niezrozumienia struktury analizy transakcyjnej.
Zachowania Dziecka często mogą być przesadne i niedojrzałe, jednak Dziecko niesie ze sobą także spontaniczność i energię. Wnosi do wewnętrznego świata jednostki twórczość, radość i wdzięk.
Ja rodzicielskie, często nadopiekuńcze i krytyczne, potrafi także przejawiać ciepło i miłość – zarówno wobec samego siebie, jak i wobec swojego wewnętrznego dziecka. Dobrze rozwinięty stan Rodzica pozwala nam efektywnie pełnić tę rolę i właściwie opiekować się własnymi potrzebami i potomkami. Rodzic jest również zdolny do szybkiego i skutecznego działania, posiadając wysoką moralność i umiejętność odpowiedniego reagowania w różnorodnych sytuacjach.
W różnych sytuacjach będziemy przejawiać różne stany ego, jednak żadna osoba nie jest wyłącznie Rodzicem, Dzieckiem lub Dorosłym. Nasza osobowość jest kombinacją tych wszystkich stanów, które aktywują się w zależności od sytuacji, w jakiej się znajdujemy.
Dojrzały Rodzic i Dziecko, połączone z Dorosłym, który podejmuje przemyślane, logiczne decyzje, tworzą harmonijną całość. Kiedy nasze Ja Dorosłe podejmuje istotne, rozsądne decyzje, nasz wewnętrzny Rodzic może kierować nimi, a Dziecko dodawać energii do ich realizacji, ciesząc się jednocześnie beztrosko życiem.
Poniżej zobacz prosty przykład, obrazujący fakt, że żadna dominacja nam nie służy:
DOMINACJA JA DZIECIĘCEGO - osoba obrażalska; tupiąca nogą jak jej coś nie pasuje; spuszczająca głowę, jeśli dostanie jakąś uwagę.
DOMINACJA JA RODZICIELSKIEGO - osoba nadopiekuńcza, nadmiernie krytyczna wobec swojego partnera, niczym rodzic, który próbuje wychować swoje dziecko.
DOMINACJA JA DOROSŁEGO - osoba podejmująca racjonalne decyzje, konsekwentnie i odpowiedzialnie, ale bojąca się "zaszaleć" i momentami odpuścić.
Rodzaje transakcji
Skoro wiemy już, czym charakteryzuje się każdy z trzech stanów ego, przyjrzyjmy się samym transakcjom, do których dochodzi między jednostkami na etapie komunikacji.
TRANSAKCJA KOMPLEMENTARNA / RÓWNOLEGŁA
- To reakcja właściwa i oczekiwana, następuje zgodnie z naturalnym porządkiem zdrowych stosunków międzyludzkich.
- Gdy Ja jednej osoby znajduje się w stanie oczekiwanym przez drugą osobę i vice versa.
Przykład 1: sytuacja w domu
Jan jest rodzicem i zwraca się do swojego syna, traktując go jak dziecko (bo jest dzieckiem). Adaś operuje ze stanu ja dziecka i traktuje Krzysztofa jak rodzica (bo jest jego rodzicem). W takiej sytuacji mamy do czynienia z transakcją komplementarną.
Jan (stan Rodzica): Posprzątaj proszę swój pokój, kiedy skończysz nauką.
Adaś (stan Dziecka): Dobrze Tato, posprzątam.
Przykład 2: sytuacja w pracy
Krzysztof działa z pozycji Ja rodzica i zwraca się do Anety, traktując ją jak dziecko, to Aneta, której Ja jest w stanie dziecka, traktuje Krzysztofa jak rodzica. W takiej sytuacji również mamy do czynienia z transakcją komplementarną.
Krzysztof (stan Rodzica): Ile razy Pani mówiłem, żeby nie przeszkadzać mi w rozmowie, gdy jestem zajęty?
Aneta (stan Dziecka): Przepraszam bardzo. Obiecuję, że to się więcej nie powtórzy.
Pierwsza reguła komunikacji mówi, że komunikacja przebieg gładko, dopóki transakcje są komplementarne. Wtedy komunikacja może wówczas zachodzić bez końca. Dopóki reakcje są komplementarne nie ma tu znaczenia, czy dwoje ludzi zajmuje się plotkowaniem, rozwiązywaniem problemu czy też wspólną zabawą.
Jeżeli wzajemnie spełniamy swoje oczekiwania co do stanu ego, nie pojawi się konflikt komunikacyjny. Tak było w powyższych przykładach.
TRANSAKCJA KRZYŻOWA
- Występuje wtedy, gdy co najmniej jedna osoba znajduje się w pewnym stanie Ja, który nie jest oczekiwany przez drugą.
- W szczególnym przypadku obie strony znajdują się w tym samym stanie Ja i traktują się wzajemnie oczekując zejścia do innego stanu Ja.
Przykład 1: sytuacja w domu
Magda wychodząc z domu, nie może znaleźć swoich kluczy. Operując ze stanu Ja dorosłego, zadaje mężowi pytanie: Nie widziałeś moich kluczy? Oczekuje, że odpowiedź, którą dostanie również będzie ze stanu Ja dorosłego, jednak mąż odpowiada:
ze stanu Ja Dziecka: Nie wiem, to nie moje klucze.
ze stanu Ja rodzica: Dlaczego nie pilnujesz swoich rzeczy?
Jaka byłaby odpowiedź ze stanu Ja dorosłego?
Stan Ja dorosłego: Nie widziałem. Może zostały w garderobie?
Przykład 2: rozmowa małżeństwa
Asia (stan Ja Dorosłego): Może powinniśmy zastanowić się nad tym, dlaczego ostatnio więcej pijesz?
Janek (stan Ja Dziecka): Zawsze mnie krytykujesz, jak mój ojciec!
Jak mógłby odpowiedzieć Janek, gdyby operował ze stanu Ja Dorosłego: Masz rację, powinniśmy.
W takiej sytuacji reakcje KRZYŻUJĄ SIĘ. Asia oczekuje odpowiedzi dorosłego, natomiast spotyka się z reakcją dziecka. Co może zrobić? Stać się bardziej rodzicielska i przystosować reakcję do gwałtownie pobudzonego dziecka.
Przykład 3: rozmowa przyjaciół
Patrycja (stan Ja Dorosłego): Widzisz, to jest tak, że musisz się jeszcze sporo nauczyć. Wtedy będziesz mogła być dobrą menadżerką.
Karolina (stan Ja Dorosłego): A widzisz. Żeby móc dawać mi wskazówki, powinnaś jeszcze trochę się douczyć na temat tego, czym jest prawidłowe prowadzenie projektu.
Tutaj mamy do czynienia z sytuacją, kiedy stan Ja jednej osoby nie jest oczekiwany przez drugą. Zarówno Karolina, jak i Patrycja odnoszą się do Ja Dziecka drugiej, którego tam jednak nie ma. Pojawia się zgrzyt.
Mam nadzieję, że te przykłady pozwoliły Wam zauważyć, jak komunikowanie się z NIEwłaściwego stanu Ja może przełożyć się na powodzenie komunikacji z drugim człowiekiem.
Słysząc jakikolwiek komunikat od naszego rozmówcy, warto szybko przeanalizować i połączyć go z jednym z trzech stanów Ja, aby odpowiedź którą sformułujemy była zasadna - zarówno dla Ciebie, jak i dla rozmówcy.
Jak analiza transakcyjna wpływa na jakość relacji?
- Lepsze zrozumienie siebie i innych: Świadomość, w którym stanie ego jesteśmy podczas interakcji, pomaga nam lepiej zrozumieć nasze własne reakcje oraz intencje innych osób. Na przykład, świadomość, że reagujemy z poziomu Dziecka, może pomóc nam w identyfikacji naszych emocjonalnych potrzeb i lęków.
- Elastyczność w reakcjach: Świadome przemieszczanie się między stanami ego umożliwia bardziej elastyczne i adekwatne reagowanie na różne sytuacje. Na przykład, w sytuacji zawodowej, możemy świadomie przyjąć stan Dorosłego, aby podejmować racjonalne i logiczne decyzje, a w sytuacjach rodzinnych stan Opiekuńczego Rodzica, aby okazać troskę i wsparcie.
- Klarowność i efektywność komunikacji: Analiza transakcji pozwala na identyfikację i unikanie skrzyżowanych transakcji, które często prowadzą do nieporozumień.
- Unikanie nieporozumień: Rozpoznawanie, kiedy komunikacja staje się niekomplementarna (np. jedna osoba mówi z poziomu Rodzica, a druga odpowiada z poziomu Dziecka), umożliwia szybkie dostosowanie naszego podejścia, aby osiągnąć bardziej harmonijną wymianę informacji
- Tworzenie zdrowych granic: Zrozumienie ról stanów ego pomaga w ustanawianiu zdrowych granic w relacjach, co jest kluczowe dla zachowania równowagi między wspieraniem innych a dbaniem o własne potrzeby.
- Lepsze zarządzanie emocjami: Praca nad rozpoznawaniem i przekształcaniem stanów ego, umożliwia nam lepsze zarządzanie naszymi emocjami i reakcjami. Dzięki temu jesteśmy bardziej świadomi naszych automatycznych reakcji i możemy je kontrolować, aby unikać destrukcyjnych wzorców.
- Redukcja eskalacji konfliktów: Świadomość stanów ego pomaga w redukcji eskalacji konfliktów, ponieważ pozwala na bardziej świadome i kontrolowane reakcje. Zamiast reagować emocjonalnie, możemy podejść do konfliktu z poziomu Dorosłego, co sprzyja spokojnemu i rzeczowemu rozwiązywaniu problemów.
Refleksja na mecie
Jeśli dotarłaś do końca, zachęcam Cię do zaobserwowania dialogów, które prowadzisz z innymi oraz stanów ego, z których sama najczęściej operujesz.
Słysząc siebie, zastanów się - kto teraz mówi? Dziecko? Rodzic? A może Dorosły? Co o tym myślisz?
Analiza transakcyjna oferuje narzędzia do zrozumienia i poprawy jakości naszych relacji. Dzięki świadomości stanów ego oraz dynamiki transkacji, możemy budować zdrowsze, bardziej autentyczne i satysfakcjonujące relacje.
AT pokazuje, że jakość naszych relacji zależy nie tylko od tego, co mówimy, ale także od tego, skąd to mówimy i jakie wzorce zachowań przyjmujemy.
